Misy fandrosoana vitsivitsy tsara soritana ny ady amin’ny kolikoly teto Madagasikara nanomboka tamin’ny 2004 ka hatramin’ny 2009. Hita taratra izany tamin’ny fandaniana ny fehezan-dalàna, ny paik’adim-pirenena, ny fametrahana ireo rantsa-mangaika voatokana ho amin’izany : ny Komity miaro ny fahitsiana (CSI), ny BIANCO, ny fitsarana ady heloka iadiana amin’ny kolikoly.
Lalàna mikasika ny ady amin’ny kolikoly
Navoitra tamin’ny fandaniana ny lalàna n°2016-020 tamin’ny 05 aogositra 2016 mikasika ny ady amin’ny kolikoly, ny tokony hanitsiana ny lalàna efa nisy ary natao izany mba hifanaraka amin’ny zava-misy sy ny fivoaran’ny tontolo voakasik’io olana io.
Mitatra amin’ireto karazana kolikoly ireto io lalàna io :
| Karazana | Fisehony |
|---|---|
| Kolikoly manome | Rehefa olona manolotra tombontsoa tsy ara-dalàna ho an’ny mpiasam-panjakana na ho an’ny olom-boafidy mba hanaovany na tsy hanatanterahan’izy ireo asa mahakasika ny andraikiny. |
| Kolikoly mandray | *eo amin’ny seha-panjakana : rehefa mpiasam-panjakana na olom-boafidy mitaky na manaiky avy amin’ny olona, tombontsoa tsy ara-dalàna mba hanatanterahany na tsia asa mahakasika ny andraikiny
*ao amin’ny sehatra tsy miankina : Rehefa mpandraharaha mitaky sy manaiky tombontsoa tsy ara-dalàna mba hanatanterahany na tsia asa mahakasika ny andraikiny |
| Fandraisam-bola tsy ara-dalàna (na « concussion ») | Rehefa olona manana andraiki-panjakana na voatendry hanao servisim-panjakana ka mandray vola tsy tokony horaisiny. |
| Fanafoanana haba sy fampidirana entana tsy ara-dalàna | Rehefa olona manana andraiki-panjakana na voatendry hanao servisim-panjakana ka manafoana tsy ara-dalàna ny sarany sy ny hetra tokony haloa. |
| Fanaovana asa voararan’ny lalàna | Ny mpiasam-panjakana voatendry hanara-maso sy hanolo-kevitra orinasa tsy miankina, nefa mitazona andraikitra sosialy na asa andraisan-karama ao rehefa nahavita ny asa nampanaovin’ny fanjakana azy tao amin’io orinasa io. |
| Fandraisana tombontsoa tsy mazava | Ny mpiasam-panjakana na olom-boafidy manararaotra ny toerany mba handraisana na hitazonana tombontsoa ao amin’ny orinasa iray na amin’ny hetsika iray izay iandraiketany na efa niandraiketany ny fanaraha-maso sy ny fitantanana azy. |
| Fanararaotana amin’ny fisahanana | Ny mpiasam-panjakana manao zavatra tsy ara-dalàna hahazoana tombontsoa tsy natao ho azy. |
| Fanararaotana fahafantarana olona | Rehefa olona manararaotra manodinkodinana ny fahefana ananany na eritreretiny ananany mba hahazoana fanapahan-kevitra mety aminy avy amin’ny tompon’andraiki-pahefana na ny sampandraharaham-panjakana. Na ny mpanodinkodim-pahefana na ny mpanera dia samy voasazy daholo. |
| Varotra tsy mifanaraka amin’ny asa | Ny mpiasam-panjakana manam-pahefana izay mivarotra entana ilaina andavanandro, divay, zava-pisotro ao amin’ny vondrom-paritra iasany. |
| Fitomboan-karena tsy ara-dalàna | Ny mpiasam-panjakana na ny olom-boafidy tsy afa-manazava ny hareny nitombo betsaka miohatra amin’ny fidiram-bolany ara-dalàna. Ny mitazona ny vokatr’ireo harena ireo dia voasazy ihany koa. |
| Fanaovana fitorohana tsy mitombina | Ny fanendrikendrehana olona nanao kolikoly nefa fantatra mazava fa tsy nisy izany. |
| Fanomezana tsy ara-dalàna | Ny mpiasam-panjakana mandray fanomezana na tombontsoa mety hanohintohina ny fanapahan-kevitra raisiny izay mifandray amin’ny asany. |
| Fifanolanan’ny tombontsoa manokana amin’ny asa | Ny mpiasam-panjakana na ny tompon’andraiki-pahefana tsy manambara ny tombontsoa manokany izay mifandray tendro amin’ny tombontsoa iombonana, ka mety hanohintohina ny fanapaha-keviny. |
| Fanodinkodinam-bola na fananana iombonana | Fampiasam-bola tsy ara-dalàna izay an’ny vondrom-paritra mba ho an’ny zavatra hafa ankoatry ny soa iombonana. |
| Fanararaotana amin’ny fampiasana ny fananana iombonana | Fampiasana fananana na vola mifanohitra amin’ny soa iombonana, izany hoe ho an’ny tombontsoa manokana mahakasika ny ara-pitaovana na ara-môraly, na koa hanomezana tombon-dahiny ny olona iray, izay ananany tombontsoa mivantana na tsia. |
| Mikasika ny filazam-pananana | Ny famborahana ny filazam-panana izay tsiambaratelo;
Ny tsy fanaovana fanambaram-pananana :
|
| Fanomezana tombon-dahiny | Ny fanomezana tombon-dahiny tsy ara-drariny na tsy ara-dalàna ho an’olona iray. |
Ny vokatry ny fandikan-dalàna mikasika ny kolikoly
Manambara ny lalàna fa ny vola sy ny fananana rehetra azo tsy ara-dalàna ary avy amin’ny kolikoly, dia azo giazina na tsy ahetsika, na koa alaina amin’ny alalàn’ny fanapahan-kevitra avoakan’ny fitsarana. Tsy manan-kery ny fifanarahana sy ny fanomezan-dalana isankarazany (“licence”, “permis”, na “autorisation”) azo avy amin’ny kolikoly. Ny orinasa manana fifanarahana na tompon’ny fahazoan-dalana samihafa azo avy amin’ny kolikoly, dia tsy afa-mandray anjara amin’ny tsenam-baro-panjakana.
Nandany ireto lalàna mikasika ny kolikoly ireto Madagasikara :
- Lalàna n°61 ;026 tamin’ny 09 oktobra 1961, milaza ny andinindininy manokana ho fanenjehana ara-tsipi-pifehezana (na “ répression disciplinaire”) ho an’ny fanodinkodinam-bolam-panjakana nataona mpiasam-panjakana, mpiasam-panjakana ambony sy ny mpiasa tsy raikitra miasa ho an’ny servisim-panjakana. Lalàna izay novain’ny didim-pitondrana n° 72.024 tamin’ny 18 septambra 1972 mikasika ny fanenjehana ny fandraisam-bola tsy ara-dalàna (na « concussion ») amin’ny fanomezana servisim-panjakana, ny kolikoly sy ny fanodinkodinam-pahefana na « trafic d’influence »
- Lalàna n°2004-009 tamin’ny 26 jolay 2004 mikasika ny Fehezan-dalàna ho an’ny tsenam-panjakana
- Ny didim-panjakana n°2004-937 tamin’ny 05 oktobra 2004 mikasika ny famoronana ny Birao mahaleo tena iadiana amin’ny kolikoly
- Ny didim-panjakana n°2004-982 manova sy manampy ny didim-panjakana n°2004-1128 mikasika ny Filan-kevitra ambony mikasika ny ady amin’ny kolikoly
- Ny didim-panjakana n°2004-983 manova sy manampy ny didim-panjakana n°2002-1127 mametraka ny tsy maintsy anaovana filazam-pananana ho an’ny sokajy sasany amin’ireo tompon’andraikitra sy ny mpiasam-panjakana ambony
- Lalàna n°2004-020 mikasika ny famotsiam-bola, ny fitsirihana, ny fisintonana an-keriny, ny fiara-mitsikombakomba iraisam-pirenena ho an’ny vokatra azo avy amin’ny heloka
- Ny didim-panjakana n°2005-086 ho an’ny fametrahana ny sampan-draharaha misahana ny fanangonam-baovao mikasika ny ara-bola, izay manana andraikitra handray, hanadihady sy hikirakira ny fanambarana toe-javatra tsy mazava
- Lalàna n°2016-021 tamin’ny 22 aogositra 2016 mikasika ny vondrona iadiana amin’ny kolikoly (na « pôles anti-corruption »)
Nanao sonia sy nankatoa ireto fifanarahana iraisam-pirenena manaraka ireto i Madagasikara :
- Ny fifanarahan’ny Firenena mikambana miady amin’ny kolikoly, nosoniavina tamin’ny 10 desambra 2013 sy nankatoavina tamin’ny 06 oktobra 2014
- Ny fifanarahan’ny Fiombonam-be afrikanina ho an’ny fisorohana sy ny ady amin’ny kolikoly, nosoniavina tamin’ny 28 febroary 2004 ary nankatoavina tamin’ny 06 oktobra 2004